Agresja wśród dzieci i młodzieży – jak sobie z nią radzić?
Agresja, której przejawy zaobserwować można także wśród dzieci oraz nastolatków, to złożone, szeroko komentowane w przestrzeni publicznej zjawisko. Wzbudza ono zainteresowanie zarówno w środowisku pedagogów, socjologów, jak i psychologów. Uczucie agresji u najmłodszych jest często wynikiem długotrwałej frustracji, kumulacji silnych emocji oraz szeroko pojętych trudności rozwojowych, z którymi młody człowiek nie zawsze potrafi sam sobie poradzić. Może być także reakcją na stres wynikający z presji szkolnej czy trudnej sytuacji rodzinnej. O ile przyczyn agresji jest wiele, o tyle nie istnieje jeden uniwersalny sposób na jej skuteczne opanowanie u dziecka. Do tego rodzaju problemu u najmłodszych należy natomiast podchodzić indywidualnie, analizując wszystkie czynniki wpływające na konkretne zachowania. W jaki sposób zatem reagować na przejawy agresji tak by nie eskalować konfliktu, a jednocześnie nauczyć dziecko konstruktywnego radzenia sobie z emocjami? W dzisiejszym poradniku postaramy się udzielić wyczerpującej odpowiedzi, przedstawiając przy okazji metody mogące pomóc w łagodzeniu agresji u dzieci i nastolatków. Serdecznie zapraszamy do lektury.
Spis treści
Czym jest agresja?
Za agresję uznawane jest każde działanie mające na celu wyrządzenie krzywdy drugiej osobie, sobie samemu lub otoczeniu, a także próbę dominacji nad innymi. Może przybierać różne formy – od agresji fizycznej, do której zaliczają się bójki lub niszczenie mienia, przez tę słowną, obejmującą wyzywanie i obrażanie, aż po autoagresję, czyli działania skierowane przeciwko sobie, np. samookaleczanie. Współcześnie coraz częściej spotyka się również zjawisko agresji w Internecie, tzw. cyberprzemocy, obejmującej hejt, nękanie czy upokarzanie w mediach społecznościowych. U dzieci i młodzieży agresywne zachowania mogą objawiać się w różny sposób – od krzyków oraz okresowych napadów złości po przemoc wobec rówieśników, nauczycieli, a także członków rodziny. Zrozumienie, czym jest agresja, do tego jakie może przyjmować formy, to pierwszy krok do skutecznego radzenia sobie z jej następstwami.
Przyczyny agresji wśród dzieci i młodzieży
Występowanie agresji zarówno u dzieci młodszych, jaki i młodzieży może mieć różne podłoża, do których zaliczamy czynniki wewnętrzne, zewnętrzne oraz psychospołeczne. Przykładowo do gwałtownych reakcji emocjonalnych, zwiększonej impulsywności oraz trudności w kontrolowaniu zachowań może prowadzić sam proces dojrzewania i nierozerwalnie związane z nim zmiany hormonalne. Nie bez znaczenia pozostają również nasilające zachowania agresywne czynniki zewnętrzne – problemy w rodzinie, brak wsparcia emocjonalnego, nieprzyjazna atmosfera w szkole, presja rówieśnicza czy nieodpowiednie wzorce wychowawcze. Istotną rolę odgrywają także mechanizmy psychospołeczne: brak dojrzałości emocjonalnej, niska tolerancja na frustrację oraz nieumiejętność rozwiązywania konfliktów sprawiają, że młody człowiek reaguje agresją w sytuacjach stresowych.
Czym jest agresja?
Okres adolescencji jest czasem intensywnych zmian – biologicznych, emocjonalnych oraz społecznych, mogących prowadzić do nasilenia konkretnych zachowań – niestety także tych uznawanych za agresywne. Nastolatkowie, dążąc do większej niezależności, często popadają w konflikt ze swoimi autorytetami – rodzicami, nauczycielami czy innymi dorosłymi. Ponadto wiele młodych osób ma trudności z konstruktywnym wyrażaniem swoich emocji, np. frustracji, co może prowadzić do nieprzewidywalnych wybuchów złości objawiających się agresją słowną, a nawet fizyczną. Brak umiejętności radzenia sobie z narastającym napięciem w połączeniu z presją otoczenia sprawia, że reakcje młodego człowieka bywają nad wyraz gwałtowne. Najlepszą pomocą, jaką wówczas możemy zaoferować, będzie przede wszystkim okazanie wsparcia i zrozumienia. Rolą dorosłych jako autorytetów jest bowiem dawanie dobrego przykładu – w tym przypadku dotyczącego panowania nad emocjami.
Jak rozmawiać z agresywnym nastolatkiem?
Rozmowa z nastolatkiem przejawiającym zachowania agresywne wymaga wielkich pokładów cierpliwości oraz empatii. Najważniejszą kwestią będzie aktywne słuchanie z jednoczesnym powstrzymaniem się od przedwczesnych osądów – młody człowiek musi przede wszystkim czuć, że jego zdanie brane jest pod uwagę. Nie zapominajmy przy tym o jasnym ustaleniu granic oraz wyciąganiu konsekwencji z nieakceptowanych powszechnie zachowań. W sytuacjach napiętych dorośli powinni zachować spokój – podniesiony ton lub impulsywne reakcje mogą jedynie zaognić istniejący już konflikt. W tym miejscu warto także wspomnieć o dopasowaniu sposobu komunikacji do emocji towarzyszących aktualnie nastolatkowi – spróbujmy rozpoznać, co stoi za jego złością, pomagając przy okazji zrozumieć jej genezę.
Jak pomóc agresywnemu nastolatkowi lub dziecku?
Aby skutecznie pomóc zarówno młodszemu dziecku, jak i nastolatkowi w radzeniu sobie z agresją, warto skupić się na rozwijaniu umiejętności kontrolowania emocji. Nauka rozpoznawania oraz wyrażania złości w sposób konstruktywny może znacząco złagodzić impulsywne reakcje. Ważne jest przy tym budowanie zdrowych relacji – aktywne wsparcie rodziny oraz nieustanne zachęcanie do pozytywnych interakcji z innymi z pewnością pomogą poczuć się młodemu człowiekowi akceptowanym i rozumianym. W przypadku nasilonych problemów należy natomiast rozważyć programy terapeutyczne, do których zaliczymy terapię behawioralną, grupy wsparcia lub specjalne zajęcia rozwijające kompetencje społeczne. Wspaniałym rozwiązaniem będą także dopasowane, angażujące treningi sportowe lub kursy artystyczne, umożliwiające wyrażanie emocji w sposób kreatywny i pozytywny, przy okazji wspierające rozwój indywidualnych zainteresowań.
Szkolenia dla nauczycieli – pomoc w walce z agresją u uczniów
W obliczu rosnącego problemu agresji spotykanej nie tylko w szkołach, ale już w przedszkolach, edukacja kadry nauczycielskiej staje się nadrzędną kwestią w walce z tym zjawiskiem. Wyłącznie pedagodzy potrafiący rozpoznać wczesne oznaki agresji, a przy tym wiedzący, jak skutecznie na nie reagować, mogą istotnie wpływać na zmniejszenie liczby incydentów przemocowych w placówkach edukacyjnych. Platformy takie jak Wyedukowani.pl oferują szereg specjalistycznych szkoleń i webinariów dedykowanych nauczycielom. Udział w tego typu kursach pozwala nie tylko lepiej rozumieć źródła występowania agresji u podopiecznych, ale przede wszystkim rozwijać umiejętności im przeciwdziałania, połączone z jasną komunikacją.
Wiemy już, że aby skutecznie radzić sobie z niepożądanym, impulsywnym zachowaniem, najważniejszą kwestią będzie trafne rozpoznanie jego podłoża. Szeroko pojęta agresja dzieci lub młodzieży wynika bowiem często z trudności emocjonalnych, społecznych i rozwojowych, stąd tak istotne jest indywidualne podejście do każdego przypadku. Skuteczne zarządzanie agresją opiera się z kolei wyłącznie na konsekwentnym stosowaniu odpowiednich strategii wychowawczych, przy jednoczesnym zapewnieniu dziecku należytego poziomu wsparcia. Nauczyciele, którzy uczestniczą w dedykowanych im szkoleniach, zyskują nie tylko wiedzę, ale również konkretne narzędzia do radzenia sobie z trudniejszymi przypadkami czekającymi nań w szkole lub przedszkolu. Mając to na uwadze, nieustannie zachęcamy pedagogów do inwestowania w rozwój swoich kompetencji zawodowych. Dzięki kursom mają oni szansę realnie kształtować zdrowe relacje w środowisku domowym i szkolnym.
